JAN STEMAN.
transcription
Bron: SOE HS9 1413/2
N Dutch L.4.
Name: STEMAN, Johannes Antonius.
P.T.C. 30-4-43
N.T. 5-5-43
Born: 3-7-20, Amsterdam.
Occupation: Clerk Mine-Worker.
Relatives: Father - H.A. Steman, Eksterstraat 21, Amsterdam. Employee, Gem. El. Centrale.
Mother - B.E. Steman, nee Bal.
Remarks: To be student at STS-6 14-5-43.
8-5-43
Alias: VAN DER STEEG, J.A.
NL to MT 17-6-43.
Please arrange for this student to go to STS-52 on 12-7-43 to be fully trained as WT-Operator.
SD signed 28-6-43
D/CE.M.1 to MT.4 29-643.
There is no security objection to this student proceeding to STS-52 on 12-7-43.
NL to MT 2-7-43.
Making the same request as in letter dated 17-6-43.
D/CE.M.1 6-7-43. (in pencil)
This has already been O.K.
Sgt. Mendes STS-6 20-5-43.
Is still very young, also mentally. I mean his general behaviour is not devoid of an a---de of youthful irresponsibility and impulsiveness. It should be noted that he managed to enter this organisation very easily and that his response to the suggested work in the field was almost entirely based upon its adventurous appeal, though also inspired by patriotic motives. To put it rather more accurately: It was sheerly a question of being able to prove his loyalty to the Allied Cause in an intrinsically adventures way, without much heed to further consequences.
Past History: Born in Amsterdam; education L.O. and three years M.U.L.O. Worked for 2 years for the printing works 'De Tijd' Amsterdam. Was called up in October 1938. In August 1940 he was sent to the State (Coal) Mines at Terwinselen in S. Limburg. Worked there until May 1942. With a friend he then left the country via Belgium to France. Was sent there to the Camp des Travailleurs Etrangers and to the Hollands Huis nr. Perpignan. Received papers from the Dutch Consul of that town to proceed to Spain. Sailed on the 15th Dec. 1942 on S.S. Cabo de buona Esperanza for Curacao. Conscripted in D. RA and sent to Canada. Parents still in Amsterdam. 2 brothers and 4 sisters still in Holland.
Sgt. Mendes STS-6 28-5-43.
Natural security mindedness good. He shows determination and resourcefulness. Mannerisms and general behaviour sometimes tend to be slightly offensive, owing principally to youthful indiscretions.
Sgt. Mendes STS-6 4-6-43.
Keen and determined, tenacious when confronted with a situation demanding courage and physical qualifications. Sober habits with regards to smoking and drinking. Emotional stability good.
Sgt. Mendes STS-6 11-6-43.
Rather less intelligent than I might have previously suggested. He still takes things pretty light heartedly. Shows keenness for physical feats with fewer intellectual requirements.
Sgt. Mendes STS-6 18-6-43.
Predominant features with regards to conduct still remain: his unaffectedness, straightforwardness in dealing with other people. Though natural submissiveness is not in his line, he shows obedience to authority thanks to his previous army background. In his normal daily requirements he is not fussy or difficult. I am sure he could stand up, let's say, a long period of privations such as they exist at present on the continent, without his morale being in the least affected.
Sgt. Mendes STS-6 24-6-43.
Natural security mindedness good. Reaction to security instructions satisfactory. Character-mentally still very young, a little slow in the uptake. Good display of physical courage and tenacious. Temperate habits drinking and smoking moderate. he has lived in his country during the occupation and is accustomed to the hardships it involves. Good emotional stability. Not over resourceful.
Sgt. Ronnfeldt 28-8-43.
There is little to mention concerning this man except that he seems to enjoy life, has many friends at the school especially among the F.A.N.Y's with whom he spends a lot of time playing bridge. He has one A.T.S. contact in town, but nothing very serious. He is light hearted sort of person and would not expect to fing him any great qualities of character or patience. He seems however to be a courageous type.
Correspondents: Miss Sunny Charles, W.L.A. Hostel, Peldon, nr Colchester, Essex.
STS-35 16-11-43.
He is fairly intelligent, but rather slow. Nevertheless, he is cunning and clever at assimilation. He has some imagination. Although he worked quite hard and showed some initiative, he needs to be kept up to the mark, as he is by nature rather indolent and 'happy go lucky'. He seems honest and trustworthy, bit he is still rather immature and inclined to be self-indulgent. For this reason also he would require firm leadership. He has a pleasant personality, is sociable and a good mixer. He should always be popular. He has not the manner which would normally be associated with the work of this sort; he should find this an advantage in avoiding suspicion. He should make a competent WT Operator; nevertheless on account of his tendency to self indulgence he would need supervision.
Codes: Routine practice required only.
STS-51 27-11-43.
Completed one day parachute descent and one night parachute descent. Participated in all phrases of the training. He was very cheerful and industrious. Taking his previous jumps into consideration he can be classified as FIRST CLASS.
STS-51A 2-7-43.
This NCO did very well in training and jumped well on each of his two descents but mistimed his landing on his second and jarred his legs. He suffered minor injury to his left ankle and knee, but was sufficient incapacitated to be unable to undertake any further descents. He completed the rest of the training however, watched the night descent made by the rest of the party and took part in the night exercise.
TWO DESCENTS NOT CLASSIFIED.
31-3-44 Left for the field.
21-5-45 Arrived in UK
DISPOSAL OF STUDENT. 21-6-45.
Rank: 2/Lt.
Rate of pay: Paid by Dutch.
Com. Training: 14-5-1943.
Schools att; STS-6, STS-51, STS-45, STS-52B Group
Operational knowledge: Considerable. In the field: 31-3-44 - 21-5-45.
Sec. Student: None.
Res/Disp: No further work available.
Rec. by Country: Return to Unit.
21-6-45. Sworn out by J/Cdr Bond.
transcription
Verslag van Jan Steman, marconist van Cor van Paaschen.
Johannes Antonius Steman, geb. 3-7-1920 te Amsterdam, 1e Luitenant BBO, thans verblijvende in Engeland,
verklaarde onder meer:
Op 1 April ben ik in de nabijheid van Breda gedropt in gezelschap van (thans wijlen) majoor BIALOSTECHSKI. Deze heeft mij voorgesteld aan VAN PAASCHEN, die hij kende van voor de tijd, dat hij naar Engeland vertrok.
BIALOSTECHSKI en VAN PAASCHEN hebben zich een paardagen hierna naar het terrein begeven, waar wij waren afgeworpen, om onze instrumenten, die wij daar hadden begraven, op te halen. Zij kwamen echter tot de ontdekking, dat het pakket was verdwenen. Wij hebben toen via oude contacten geprobeerd een zender te krijgen, doch dit is niet gelukt. BIALOSTECHSKI is toen naar Engeland teruggegaan. Kort na zijn vertrek zijn wij in contact gekomen met een zekere ST. JUDE, iemand van B.I. (Herman Leus). Deze was bij zijn dropping een gedeelte van zijn pakket kwijtgeraakt, dwz gebroken, zodat hij geen kristallen meer had. Ik had deze wel, benevens mijn zendplan, zodat ik met mijn bezittingen en de zijne gecombineerd, toch kon werken. Ik ben toen met mijn organiser VAN PAASCHEN op verschillende adressen in Nederland gaan werken en werden de verbindingen tussen VAN PAASCHEN en mij in stand gehouden door verschillende koeriers. Toen de spoorwegstaking uitbrak en de verbindingen met Den Haag te lastig werden, ben ik naar Den Haag gegaan. Ik heb achtereenvolgens 6 weken gewerkt in de Deimanstraat, daarna ongeveer 3 maanden in de Catslaan. De kruispeilingen van de Duitsers waren toen zodanig, dat ik steeds van adres moest veranderen, vanwege een blijkbare schuwheid en vrees van het grootste deel van de mensen in Den Haag, was ik gedwongen om drie maanden achtereen acht keer per dag te zenden van de Catslaan. De enige steun heb ik toen ondervonden van VAN PAASCHEN en Jos GEMMEKE, die eigenlijk degenen waren die adressen verzorgden. Verder steun heb ik niet gehad. Teneinde arrestatie te ontgaan ben ik, geholpen door VAN PAASCHEN en GEMMEKE begonnen door Den Haag op steeds andere adressen te circuleren, zoals onder meer Zoutmanstraat, Deimanstraat, Ziekenhuis Zuidwal en enkele andere adressen. Begin December 1944 was ik door peiling van de Duitsers plotseling genoodzaakt mijn adres in de Zoutmanstraat te verlaten. Nadat ik nog enige weken in Den Haag op andere adressen had gewerkt vertrok ik naar Zoetermeer. Ik wil nog opmerken dat ik in het gebouw van het Vredespaleis slecht één keer heb proberen te zenden, doch dat dit, door de grote massa metaal niet goed lukte (kooi van Faraday). Er is nimmer iemand bij mijn uitzendingen aanwezig geweest. De berichten die ik ontving waren in code gesteld en konden door mij niet worden ontcijferd. Zij werden per koerier naar VAN PAASCHEN gezonden.
In Zoetermeer woonde ik bij de familie VAN DRIEL en zond uit in de toren van de Gereformeerde Kerk.
Op 16 Februari had één der zoons VAN DRIEL aan een overval meegewerkt, waarbij hij herkend was. Dit had tot gevolg, dat de Landwacht en de Marechaussee een inval deden in het huis, waar ik, gewapend met een pistool, juist aanwezig was. Ik werd gearresteerd en na een kort verhoor door Kapitein WARMENHOVEN uit Delft uitgeleverd aan de Duitse politie. Overgebracht naar Rotterdam ter beschikking van de SD werd ik verhoord door een Hollander die mij vertelde dat verder verhoor niet nodig was en dat ik bij de eerstvolgende represaille zou worden gefusilleerd. Ik werd opgesloten in een cel van het hoofdbureau van politie te Rotterdam, Haagse Veer.
Op 14 April 1945 werd mijn cel geopend door een SD officier, wiens naam mij onbekend is en die mij vertelde dat ik vrij was, maar eerst nog even mee moest naar een gebouw van de SD. Hier werd ik hartelijk begroet door verschillende SD officieren, die zich aan mij voorstelden. De enige naam die ik onthouden heb is die van HINKFUSZ. Deze zat mij tijdens het onderhoud geruime tijd aan te kijken en gaf op een gegeven moment een teken dat de anderen konden verdwijnen. Na een gesprek over ditjes-en-datjes vroeg hij mij plotseling, of ik HAAKMAN kende. Ik antwoorde, dat ik die naam wel eens eerder had gehoord, maar mij niet kon herinneren wie dat was. Daarop vroeg hij, of ik ooit voor HAAKMAN had gewerkt, waarop ik zei dat hij dat zelf maar aan HAAKMAN moest vragen. Hij begon hierop te lachen en zei: "Sehr gut". daarop zei hij dat hij hoopte prettig met mij te kunnen samenwerken en dat ik mijn rapporten naar HAAKMAN moest zenden. Hierop bracht HINKFUSZ mij per auto naar Den Haag, waar hij afscheid nam bij het gebouw van de SD en aan de chauffeur GERRIT van de verkeersgroep van de Marechaussee, opdracht gaf mij naar Sassenheim te brengen. Voordat wij naar Sassenheim gingen, haalden wij nog even VAN PAASCHEN op die zich bevond in het huis van Dr, VAN DOORN, Anna Paulownastraat. Hierop begaf ik mij met VAN PAASCHEN naar HAAKMAN te Sassenheim. Dit was de eerste keer dat ik HAAKMAN ontmoette. Voordien had ik wel eens zijn naam gehoord van VAN PAASCHEN. Ik wist alleen, dat HAAKMAN een medewerker was van de SD en dat de illegaliteit door bemiddeling van hem wel eens mensen vrij kreeg uit de gevangenis. Wij werden vriendelijk door HAAKMAN ontvangen. Deze waarschuwde mij dat ik ervoor moest zorgen geen tweede keer gepakt te worden. Hij vroeg mij in mijn eerste bericht naar Londen te willen seinen, dat ik door zijn hulp was vrijgekomen. Op welke wijze mijn bevrijding tot stand werd gebracht werd niet besproken, dat hoorde ik eerst in grote trekken na de bevrijding van VAN PAASCHEN. Deze vertelde mij, dat HAAKMAN aan HINKFUSZ had medegedeeld dat ik een koeriersweg naar het Zuiden wist en volledig met alle adressen op de hoogte was. Wanneer zij mij zouden vrijlaten en ik weer aan het werk kon gaan zou ik over deze lijn alle gegevens kunnen verstrekken en zou de SD van de lijn gebruik kunnen maken en deze eventueel kunnen oprollen. Ik ben hierop vertrokken naar Nieuwkoop en heb daar tot aan de capitulatie mijn werk voortgezet.
Over de positie van VAN PAASCHEN kan ik het volgende verklaren. Na de terugkeer van BIALOSTECHSKY naar Engeland wees hij VAN PAASCHEN als zijn tijdelijk plaatsvervanger aan. Vanuit Engeland kreeg ik omstreeks half Mei 1944 het bericht dat VAN PAASCHEN officieel als mijn chef was benoemd. Hij ontving de code en code-naam, op welke wijze dit ging weet ik niet. VAN PAASCHEN is voor mij in mijn moeilijke werk een grote steun geweest en heeft mij bij alle mogelijke gelegenheden grote hulp verleend. Ik heb voor hem dan ook veel respect. In het Vredespaleis heb ik gewoond van ongeveer half December 1944 tot eind Januari 1945. Ik ontving daar elke nacht de uitzendingen vanuit Londen. In de tijd dat ik in het Vredespaleis woonde was één van mijn zendadressen de kazerne van de verkeersgroep van de Marechaussee aan de Laan van N.O. Indië. Dit adres was mij opgegeven door VAN PAASCHEN. ZWOLSMAN heb ik leren kennen door VAN PAASCHEN. De eerste keer dat ik hem zag was hij bij een ontmoeting die VAN PAASCHEN met hem op straat had. De tweede keer was na de vrijlating van ZWOLSMAN uit de gevangenis te Scheveningen, toen hij VAN PAASCHEN in diens woning in het Vredespaleis kwam opzoeken. Beide keren was de kennismaking oppervlakkig. Via VAN PAASCHEN hoorde ik dat ZWOLSMAN zijn kantoor had aangeboden als zendadres, daar heb ik echter geen gebruik van gemaakt.
transcriptie
In tegenstelling tot de HS9 file van Tobias die erg veel details bevat over zijn familieleden, bevat HS9 1413/2 van Jan Steman relatief weinig persoonlijke informatie. Jan is geboren 3 juli 1920 in Amsterdam. Zijn volledige naam is Joahannes Antonius Steman, zijn vader heet Hermanus Albertus Steman en hij werkt voor het Gemeentelijk Energie Bedijf in Amsterdam. Zijn moeder is Berendina Elisabeth Steman, geboren Bal. Jan heeft nog 2 broers en vier zussen. Na de lagere school en drie jaar MULO gaat Jan werken voor een drukkerij waar De Tijd gedrukt werd. Wordt in oktober 1938 opgeroepen voor militaire dienst. In augustus 1940 wordt hij naar de Mijnen gestuurd. Door de Duitsers, als dwangarbeider? Hij blijft daar werken tot mei 1942, dan besluit hij samen met een vriend te ontsnappen. Via België en Frankrijk belandt hij in het Camp des Travailleurs Etrangers in Perpignan, gaat vandaar door naar het 'Holland Huis' ook in Perpignan. Van de Nederlandse Consul krijgt hij papieren om door te mogen reizen naar Spanje. Op 15 december 1942 vertrekt hij met de boot naar Curaçao. Vanuit dit eiland wordt hij als dienstplichtige doorgestuurd naar Canada.
Ik kan nergens vinden wanneer Jan in Engeland aankomt. In zijn dossier wordt genoemd P.T.C. 30 april 1943. N.T. op 5 mei 1943. Hij krijgt tijdens de trainingen de alias J.A. van der Steeg. Medio mei 1943 gaat Jan naar STS-6, basic training. Op 28 juni 1943 tekent Jan de geheimhoudingsverklaring. Eind juni, begin juli 1943, krijgt Jan zijn eerste parachute training bij STS-51A en eind november maakt hij op STS-51 nog een dag- en een nachtsprong. Vanaf medio november 1943 zit Jan op STS-35.
Jan zal pas op 31 maart 1944 naar Nederland vertrekken. Wanneer men hem voor deze missie heeft geselecteerd krijgt hij van te voren nog een herhalingscursus Seinen en Ontvangen om zijn snelheid op peil te brengen.
Kas de Graaf, BBO officier, schrijft dat hij op 31 maart Tobias en Jan begeleidt naar vliegveld Tempsford in gezelschap van Majoor Dobson en Captain Knight. Zij gaan samen nog eten in de 'Metion' Op het vliegveld worden beiden gecontroleerd op zaken die zij niet bij zich mogen dragen om hum komst uit Engeland niet te verraden. Rond 23.00 uur stijgt hun vliegtuig op richting Nederland.
Na aankomst in Nederland houdt Jan zich in eerste instantie schuil bij de moeder van Tobias in Santpoort.
Volgens de papieren die hij bij zich droeg was hij vertegenwoordiger van de krant 'De Tijd'. Later voorzag Cor van Paaschen hem van papieren waaruit bleek dat hij voor de Voedsel Controle Organisatie werkte, dit gaf hem de mogelijkheid te reizen en boerderijen te bezoeken, waar zijn zender stond, zonder dat dit argwaan wekte.
Samen met Cor had Jan al een zender in Eindhoven bekeken, maar deze bleek niet voldoende vermogen te kunnen leveren om met Engeland in contact te kunnen komen. Via Mr. Harry Holla in Vught kon echter contact gemaakt worden met Herman Leus een telegrafist van de zusterorganisatie van BBO namelijk 'Bureau Inlichtingen'. Leus had bij zijn dropping op maandag 11 april in de omgeving van Buurmalsen zijn crystallen verloren maar had zijn zender nog. Zonder crystallen kon hij daar echter niets mee beginnen. Jan had geen zender maar nog wel een aantal crystallen die hij bij zijn parachute sprong bij zich had gedragen. Besloten werd om samen te gaan werken en zo konden Jan en Herman met Engeland in contact komen.
Uit de rapporten in HS9 1312/2 wordt niet helemaal duidelijk waar Jan en Herman zich bevonden, maar als de luchtlandingen bij Arnhem beginnen ziet Jan zich genoodzaakt zich terug te trekken richting Den Haag.
Ik vermoed dat zij zich in de Betuwe bevonden, maar volgens Frank Visser zou Herman zich in Bergen op Zoom hebben bevonden.
In zijn boek 'De bezetter bespied' maakt hij ook geen meldingen van de samenwerking tussen Jan en Herman. Wel dat Leus zijn crystallen was kwijtgeraakt.
TELEGRAMMEN.
SOE ontvangt een bericht van NIDD (Jan Steman) maar kan het niet decoderen. Majoor Dobson vermoedt dat het bericht gecodeerd is met de code van St. Jude (SIS/BI agent Herman Leus). Dobson vraagt Seymour van SIS of dit het geval is.
transcription
GCB
SOE/534
TO BROADWAY
TO: MAJOR SEYMOUR FROM: MAJOR DOBSON
FOLLOWING MESSAGE WAS RECEIVED VIA NIDD AND IS MOST LIKELY IN ST.JUDE'S CODE
ATUNA FDMOA KNENE CSFKC UTNIB OCEPA IEESS BRDGG KEOTH SLNRE NRIBR BANEE DTTWM OEQRS VETZO
MRZTE AUPPE EEEER OVEUR EENWE EKEJO TAHBT GAMSP AAIAY ZSPKB NVDED TGSSA TDING SITGR UTTQI
KETLK OIENG VETOK LIWSE LTARE PNCEK TNYTE 185
PLEASE LET ME KNOW WHETHER THIS IS FROM ST. JUDE
TP 1559 15-5-44 JB++++
De inhoud van het eerst telegram dat Jan naar Engeland zond is niet bekend, alleen dat het op zondag 30 april 1944 werd verzonden. De volgende dag ontvangt hij 's nachts antwoord:
DANK VOOR GOED WERK STOP ONTVINGEN BRIEF VAN FRANS STOP TROFFEN MAATREGELEN STOP BENT U IN CONTACT MET ORGANISATIE HANS STOP WIE IS NIPPY RPT NIPPY STOP ZIEN BIJZONDERHEDEN RECEPTION COMMITEE ZEER SPOEDIG TEGEMOED STOP GAF HANS U DE CONVENTION BETREFFENDE RECEPTION STOP SPOEDIG GEWENST EINDE
Op 2 of 3 mei 1944 antwoordt Jan met het volgende bericht via het zendschema NIDD:
REMPLACEMENT NF HANS CODE NAME PIETER STOP RECEPTION COMM READY STOP IF POSSIBLE DROP ST.JUDEs AND MY PARCEL TOGETHER STOP NEXT MESSAGE DROPPING FIELD END
Dobson vraagt aan Seymour of het juist is dat SIS het materiaal voor Herman Leus middels eigen transport wil droppen.
transcription
London 4th May 1944.
Dear Major Seymour,
I confirm that we have received a message today from our operator NIDD reading:
RECEPTION COMMITTEE READY IF POSSIBLE DROP ST JUDE AND MY PACKET TOGETHER NEXT MESSAGE DROPPING FIELD
I understand, however, that you will be sending St. Jude's material by your own means.
Yours sincerely
Major D.O. Seymour
Broadway.
De set die Jan gebruikte was waarschijnlijk de zogenaamde 'paraset' die door de technici van MI-6 ontwikkeld was in Whaddon Hall. Dit zendertje kon 4 tot 5 watt leveren. Van deze set worden nog steeds door radio amateurs replica's gebouwd.
Op 4 mei 1944 vraagt Londen aan Jan het volgende:
DID YOU RECEIVE OUR BROACAST NR ONE, REPEAT ONE STOP YOUR LAST MESSAGE INDECIPHERABLE, IF FROM ST JUDE ASK HIM TO CHECK AND REPEAT STOP BEST WISHES FROM US ALL END
Zaterdag 13 mei zendt Jan het volgende telegram naar Londen:
FOX SCOTS TERRIER NTETE RIS QRN ORGANISATIE HANS STOP BEZIT CONVENTIONS STOP DRIE TOP DRIE NUL VIER VIJF VIER DRIE SHEET EEN EN VIJFTIG STOP OOST STOP SCHAAL EEN OP VIJFTIG DUIZEND STOP VIER EN HALF KM STATION GELDROP, DRIE EN HALF STATION HEEZE END
Met dit telegram geeft Jan het pinpoint van droppingsveld TULIP aan, verwezen wordt naar een kaart van 1:50.000 en bepaalde afstanden vanaf duidelijk waarneembare punten, in dit geval de spoorwegstations van Heeze en Geldrop. Met deze punten waarde RAF piloten in staat om zich te orienteren en de lading op de juiste plek af te werpen. Daarnaast werd nog gebruik gemaakt van witte en gekleurde lampen om het pinpoint aan te geven.
Verder geeft Jan aan dat hij in het bezit is van gegevens om een droppingsveld uit te zetten en er staat iets in over de organisatie van HANS, dus van Tobias. De code QRN zou er op kunnen duiden dat Jan last heeft van storing tijdens het ontvangen van berichten.
London antwoordt de volgende dag met het volgende telegram:
SOMETING WRONG WITH YOUR PINPOINT FIGURES, OR ELSE MAP DIFFERENT TO OURS STOP AREA EAST, REPEAT EAST OF GELDROP AND HEEZE OK, REPEAT OK STOP GIVE FURTHER DETAILS OR CORRECTED FIGURES TO INDENTIFY PINPOINT STOP DO YOU WANT MATERIAL FOR ORGANISATION HANS IN ADDITION TO YOUR PACKAGE STOP SENDING YOU NEW PLAN BECAUSE OF CRYSTALS LOST IN YOUR PACKAGE STOP GIVE CONTACT ADDRESS PASSWORD IN CASE ACCIDENT STOP
Volgens Londen is er iets mis met het door Jan opgegeven pinpoint, of hij gebruikt een andere kaart dan Londen in zijn bezit heeft of de opgegeven afstanden tot de sporrwegstations kloppen niet. Verder vraagt Londen om een adres en password waar eventueel een zender afgeleverd kan worden indien de volgende dropping mis gaat.
Hierop antwoordt Jan op maandag 15 mei:
FIVE STOP RECEIVED BROADCAST TWO AND THREE OF FOURTEENTH STOP CONTACT ADDRESS JUFFROUW HEERMAN, CONCIERGE VREDESPALEIS DEN HAAG STOP PASSWORD: IK BRENG U DE GROETEN VAN HARMEN DIJKSTRA STOP PRACHTIG KOMT U EVEN BINNEN STOP
Dit is het vijfde verzonden telegram van Jan.
Londen verstiuurde ook 'blind' telegrammen. Men zond achter elkaar telegrammen uit met daaraan voorafgaande een drie cijferige code, de prefix Wanneer de telegrafist zijn code hoorde begon hij de tekst te noteren en decodeerde die later. Deze uitzendingen vonden over het algemeen 's nachts plaats (night Nidd). Jan heeft dus in de nacht van 14 mei 1944 twee telegrammen genoteerd die voor hem bestemd waren de nrs 2 en 3. Verder geeft hij de moeder van Cor van Paaschen als contactadres op, zij is namelijk concierge in het Vredespaleis. Tevens geeft hij de code op van degene eventueel een zender aflevert en een code die de moeder van Cor zal gebruiken om aan te geven dat zij de persoon is die de zender in ontvangst zal nemen.
Dezelfde dag krijgt Jan al antwoord:
SEPARATE MESSAGE IS FOR PIETER IN HANS CODE STOP TELL HIM TO REPLY IN HANS CODESTOP WE WILL USE HANS PREFIX FOR ALL MESSAGES TO PIETER STOP PROPOSE SENDING YOU TWO PACKAGES STOP MOON PERIOD START TWENTY EIGHT MAY AND ENDS NIGHT NINTH JUNE STOP HANS OK AND ON HIS WAY STOP CHEERIO END
In een apart bericht wordt een bericht voor Cor van Paaschen meegezonden dit is gecodeerd in de code van Tobias. Jan kan het bericht dus niet zelf decoderen. Londen stelt voor om tijdens de volgende dropping periode Jan twee zender te sturen. De droppingperiode wordt vastgesteld tussen 28 mei en 9 juni. Blijkbaar is Londen toch op de hoogte van het feit dat Tobias weer onderweg is naar Engeland. Hij was immers op 12 mei uit Brussel vertrokken richting Paris. Het betreffende telegram van GLOVE is echter pas op 18 mei verstuurd. Of hij heeft zelf in Brussel nog een 'innocent letter' verstuurd.
Op dinsdag 16 mei stopt Jan een persoonlijke boodschap in zijn telegram aan zijn toekomstige vrouw Sheila Marshall:
SIX STOP RECEIVED BROADCAST FOUR AND FIVE OF FIFTEENTH AND UNDERSTOOD ZTOQ STOP BEST REGARDS AND LOVE TO SHEILA END
In zijn volgende telegram geeft Jan aan welke kaart hij gebruikt en hij gebruikt het Kasteel Heeze als een soort van ijkpunt.
SEVEN STOP WE USED MAP FIFTY ONE EAST TOPOGRAFISCHE DIENST STOP VERTIKALE LIJK OVER KASTEEL HEEZE IS TWENTY NINE STOP HORIZONTAL LINE OVER KASTEEL IS FIFTY TWO END
Bron: SOE HS9 1413/2
N Dutch L.4.
Name: STEMAN, Johannes Antonius.
P.T.C. 30-4-43
N.T. 5-5-43
Born: 3-7-20, Amsterdam.
Occupation: Clerk Mine-Worker.
Relatives: Father - H.A. Steman, Eksterstraat 21, Amsterdam. Employee, Gem. El. Centrale.
Mother - B.E. Steman, nee Bal.
Remarks: To be student at STS-6 14-5-43.
8-5-43
Alias: VAN DER STEEG, J.A.
NL to MT 17-6-43.
Please arrange for this student to go to STS-52 on 12-7-43 to be fully trained as WT-Operator.
SD signed 28-6-43
D/CE.M.1 to MT.4 29-643.
There is no security objection to this student proceeding to STS-52 on 12-7-43.
NL to MT 2-7-43.
Making the same request as in letter dated 17-6-43.
D/CE.M.1 6-7-43. (in pencil)
This has already been O.K.
Sgt. Mendes STS-6 20-5-43.
Is still very young, also mentally. I mean his general behaviour is not devoid of an a---de of youthful irresponsibility and impulsiveness. It should be noted that he managed to enter this organisation very easily and that his response to the suggested work in the field was almost entirely based upon its adventurous appeal, though also inspired by patriotic motives. To put it rather more accurately: It was sheerly a question of being able to prove his loyalty to the Allied Cause in an intrinsically adventures way, without much heed to further consequences.
Past History: Born in Amsterdam; education L.O. and three years M.U.L.O. Worked for 2 years for the printing works 'De Tijd' Amsterdam. Was called up in October 1938. In August 1940 he was sent to the State (Coal) Mines at Terwinselen in S. Limburg. Worked there until May 1942. With a friend he then left the country via Belgium to France. Was sent there to the Camp des Travailleurs Etrangers and to the Hollands Huis nr. Perpignan. Received papers from the Dutch Consul of that town to proceed to Spain. Sailed on the 15th Dec. 1942 on S.S. Cabo de buona Esperanza for Curacao. Conscripted in D. RA and sent to Canada. Parents still in Amsterdam. 2 brothers and 4 sisters still in Holland.
Sgt. Mendes STS-6 28-5-43.
Natural security mindedness good. He shows determination and resourcefulness. Mannerisms and general behaviour sometimes tend to be slightly offensive, owing principally to youthful indiscretions.
Sgt. Mendes STS-6 4-6-43.
Keen and determined, tenacious when confronted with a situation demanding courage and physical qualifications. Sober habits with regards to smoking and drinking. Emotional stability good.
Sgt. Mendes STS-6 11-6-43.
Rather less intelligent than I might have previously suggested. He still takes things pretty light heartedly. Shows keenness for physical feats with fewer intellectual requirements.
Sgt. Mendes STS-6 18-6-43.
Predominant features with regards to conduct still remain: his unaffectedness, straightforwardness in dealing with other people. Though natural submissiveness is not in his line, he shows obedience to authority thanks to his previous army background. In his normal daily requirements he is not fussy or difficult. I am sure he could stand up, let's say, a long period of privations such as they exist at present on the continent, without his morale being in the least affected.
Sgt. Mendes STS-6 24-6-43.
Natural security mindedness good. Reaction to security instructions satisfactory. Character-mentally still very young, a little slow in the uptake. Good display of physical courage and tenacious. Temperate habits drinking and smoking moderate. he has lived in his country during the occupation and is accustomed to the hardships it involves. Good emotional stability. Not over resourceful.
Sgt. Ronnfeldt 28-8-43.
There is little to mention concerning this man except that he seems to enjoy life, has many friends at the school especially among the F.A.N.Y's with whom he spends a lot of time playing bridge. He has one A.T.S. contact in town, but nothing very serious. He is light hearted sort of person and would not expect to fing him any great qualities of character or patience. He seems however to be a courageous type.
Correspondents: Miss Sunny Charles, W.L.A. Hostel, Peldon, nr Colchester, Essex.
STS-35 16-11-43.
He is fairly intelligent, but rather slow. Nevertheless, he is cunning and clever at assimilation. He has some imagination. Although he worked quite hard and showed some initiative, he needs to be kept up to the mark, as he is by nature rather indolent and 'happy go lucky'. He seems honest and trustworthy, bit he is still rather immature and inclined to be self-indulgent. For this reason also he would require firm leadership. He has a pleasant personality, is sociable and a good mixer. He should always be popular. He has not the manner which would normally be associated with the work of this sort; he should find this an advantage in avoiding suspicion. He should make a competent WT Operator; nevertheless on account of his tendency to self indulgence he would need supervision.
Codes: Routine practice required only.
STS-51 27-11-43.
Completed one day parachute descent and one night parachute descent. Participated in all phrases of the training. He was very cheerful and industrious. Taking his previous jumps into consideration he can be classified as FIRST CLASS.
STS-51A 2-7-43.
This NCO did very well in training and jumped well on each of his two descents but mistimed his landing on his second and jarred his legs. He suffered minor injury to his left ankle and knee, but was sufficient incapacitated to be unable to undertake any further descents. He completed the rest of the training however, watched the night descent made by the rest of the party and took part in the night exercise.
TWO DESCENTS NOT CLASSIFIED.
31-3-44 Left for the field.
21-5-45 Arrived in UK
DISPOSAL OF STUDENT. 21-6-45.
Rank: 2/Lt.
Rate of pay: Paid by Dutch.
Com. Training: 14-5-1943.
Schools att; STS-6, STS-51, STS-45, STS-52B Group
Operational knowledge: Considerable. In the field: 31-3-44 - 21-5-45.
Sec. Student: None.
Res/Disp: No further work available.
Rec. by Country: Return to Unit.
21-6-45. Sworn out by J/Cdr Bond.
transcription
Verslag van Jan Steman, marconist van Cor van Paaschen.
Johannes Antonius Steman, geb. 3-7-1920 te Amsterdam, 1e Luitenant BBO, thans verblijvende in Engeland,
verklaarde onder meer:
Op 1 April ben ik in de nabijheid van Breda gedropt in gezelschap van (thans wijlen) majoor BIALOSTECHSKI. Deze heeft mij voorgesteld aan VAN PAASCHEN, die hij kende van voor de tijd, dat hij naar Engeland vertrok.
BIALOSTECHSKI en VAN PAASCHEN hebben zich een paardagen hierna naar het terrein begeven, waar wij waren afgeworpen, om onze instrumenten, die wij daar hadden begraven, op te halen. Zij kwamen echter tot de ontdekking, dat het pakket was verdwenen. Wij hebben toen via oude contacten geprobeerd een zender te krijgen, doch dit is niet gelukt. BIALOSTECHSKI is toen naar Engeland teruggegaan. Kort na zijn vertrek zijn wij in contact gekomen met een zekere ST. JUDE, iemand van B.I. (Herman Leus). Deze was bij zijn dropping een gedeelte van zijn pakket kwijtgeraakt, dwz gebroken, zodat hij geen kristallen meer had. Ik had deze wel, benevens mijn zendplan, zodat ik met mijn bezittingen en de zijne gecombineerd, toch kon werken. Ik ben toen met mijn organiser VAN PAASCHEN op verschillende adressen in Nederland gaan werken en werden de verbindingen tussen VAN PAASCHEN en mij in stand gehouden door verschillende koeriers. Toen de spoorwegstaking uitbrak en de verbindingen met Den Haag te lastig werden, ben ik naar Den Haag gegaan. Ik heb achtereenvolgens 6 weken gewerkt in de Deimanstraat, daarna ongeveer 3 maanden in de Catslaan. De kruispeilingen van de Duitsers waren toen zodanig, dat ik steeds van adres moest veranderen, vanwege een blijkbare schuwheid en vrees van het grootste deel van de mensen in Den Haag, was ik gedwongen om drie maanden achtereen acht keer per dag te zenden van de Catslaan. De enige steun heb ik toen ondervonden van VAN PAASCHEN en Jos GEMMEKE, die eigenlijk degenen waren die adressen verzorgden. Verder steun heb ik niet gehad. Teneinde arrestatie te ontgaan ben ik, geholpen door VAN PAASCHEN en GEMMEKE begonnen door Den Haag op steeds andere adressen te circuleren, zoals onder meer Zoutmanstraat, Deimanstraat, Ziekenhuis Zuidwal en enkele andere adressen. Begin December 1944 was ik door peiling van de Duitsers plotseling genoodzaakt mijn adres in de Zoutmanstraat te verlaten. Nadat ik nog enige weken in Den Haag op andere adressen had gewerkt vertrok ik naar Zoetermeer. Ik wil nog opmerken dat ik in het gebouw van het Vredespaleis slecht één keer heb proberen te zenden, doch dat dit, door de grote massa metaal niet goed lukte (kooi van Faraday). Er is nimmer iemand bij mijn uitzendingen aanwezig geweest. De berichten die ik ontving waren in code gesteld en konden door mij niet worden ontcijferd. Zij werden per koerier naar VAN PAASCHEN gezonden.
In Zoetermeer woonde ik bij de familie VAN DRIEL en zond uit in de toren van de Gereformeerde Kerk.
Op 16 Februari had één der zoons VAN DRIEL aan een overval meegewerkt, waarbij hij herkend was. Dit had tot gevolg, dat de Landwacht en de Marechaussee een inval deden in het huis, waar ik, gewapend met een pistool, juist aanwezig was. Ik werd gearresteerd en na een kort verhoor door Kapitein WARMENHOVEN uit Delft uitgeleverd aan de Duitse politie. Overgebracht naar Rotterdam ter beschikking van de SD werd ik verhoord door een Hollander die mij vertelde dat verder verhoor niet nodig was en dat ik bij de eerstvolgende represaille zou worden gefusilleerd. Ik werd opgesloten in een cel van het hoofdbureau van politie te Rotterdam, Haagse Veer.
Op 14 April 1945 werd mijn cel geopend door een SD officier, wiens naam mij onbekend is en die mij vertelde dat ik vrij was, maar eerst nog even mee moest naar een gebouw van de SD. Hier werd ik hartelijk begroet door verschillende SD officieren, die zich aan mij voorstelden. De enige naam die ik onthouden heb is die van HINKFUSZ. Deze zat mij tijdens het onderhoud geruime tijd aan te kijken en gaf op een gegeven moment een teken dat de anderen konden verdwijnen. Na een gesprek over ditjes-en-datjes vroeg hij mij plotseling, of ik HAAKMAN kende. Ik antwoorde, dat ik die naam wel eens eerder had gehoord, maar mij niet kon herinneren wie dat was. Daarop vroeg hij, of ik ooit voor HAAKMAN had gewerkt, waarop ik zei dat hij dat zelf maar aan HAAKMAN moest vragen. Hij begon hierop te lachen en zei: "Sehr gut". daarop zei hij dat hij hoopte prettig met mij te kunnen samenwerken en dat ik mijn rapporten naar HAAKMAN moest zenden. Hierop bracht HINKFUSZ mij per auto naar Den Haag, waar hij afscheid nam bij het gebouw van de SD en aan de chauffeur GERRIT van de verkeersgroep van de Marechaussee, opdracht gaf mij naar Sassenheim te brengen. Voordat wij naar Sassenheim gingen, haalden wij nog even VAN PAASCHEN op die zich bevond in het huis van Dr, VAN DOORN, Anna Paulownastraat. Hierop begaf ik mij met VAN PAASCHEN naar HAAKMAN te Sassenheim. Dit was de eerste keer dat ik HAAKMAN ontmoette. Voordien had ik wel eens zijn naam gehoord van VAN PAASCHEN. Ik wist alleen, dat HAAKMAN een medewerker was van de SD en dat de illegaliteit door bemiddeling van hem wel eens mensen vrij kreeg uit de gevangenis. Wij werden vriendelijk door HAAKMAN ontvangen. Deze waarschuwde mij dat ik ervoor moest zorgen geen tweede keer gepakt te worden. Hij vroeg mij in mijn eerste bericht naar Londen te willen seinen, dat ik door zijn hulp was vrijgekomen. Op welke wijze mijn bevrijding tot stand werd gebracht werd niet besproken, dat hoorde ik eerst in grote trekken na de bevrijding van VAN PAASCHEN. Deze vertelde mij, dat HAAKMAN aan HINKFUSZ had medegedeeld dat ik een koeriersweg naar het Zuiden wist en volledig met alle adressen op de hoogte was. Wanneer zij mij zouden vrijlaten en ik weer aan het werk kon gaan zou ik over deze lijn alle gegevens kunnen verstrekken en zou de SD van de lijn gebruik kunnen maken en deze eventueel kunnen oprollen. Ik ben hierop vertrokken naar Nieuwkoop en heb daar tot aan de capitulatie mijn werk voortgezet.
Over de positie van VAN PAASCHEN kan ik het volgende verklaren. Na de terugkeer van BIALOSTECHSKY naar Engeland wees hij VAN PAASCHEN als zijn tijdelijk plaatsvervanger aan. Vanuit Engeland kreeg ik omstreeks half Mei 1944 het bericht dat VAN PAASCHEN officieel als mijn chef was benoemd. Hij ontving de code en code-naam, op welke wijze dit ging weet ik niet. VAN PAASCHEN is voor mij in mijn moeilijke werk een grote steun geweest en heeft mij bij alle mogelijke gelegenheden grote hulp verleend. Ik heb voor hem dan ook veel respect. In het Vredespaleis heb ik gewoond van ongeveer half December 1944 tot eind Januari 1945. Ik ontving daar elke nacht de uitzendingen vanuit Londen. In de tijd dat ik in het Vredespaleis woonde was één van mijn zendadressen de kazerne van de verkeersgroep van de Marechaussee aan de Laan van N.O. Indië. Dit adres was mij opgegeven door VAN PAASCHEN. ZWOLSMAN heb ik leren kennen door VAN PAASCHEN. De eerste keer dat ik hem zag was hij bij een ontmoeting die VAN PAASCHEN met hem op straat had. De tweede keer was na de vrijlating van ZWOLSMAN uit de gevangenis te Scheveningen, toen hij VAN PAASCHEN in diens woning in het Vredespaleis kwam opzoeken. Beide keren was de kennismaking oppervlakkig. Via VAN PAASCHEN hoorde ik dat ZWOLSMAN zijn kantoor had aangeboden als zendadres, daar heb ik echter geen gebruik van gemaakt.
transcriptie
In tegenstelling tot de HS9 file van Tobias die erg veel details bevat over zijn familieleden, bevat HS9 1413/2 van Jan Steman relatief weinig persoonlijke informatie. Jan is geboren 3 juli 1920 in Amsterdam. Zijn volledige naam is Joahannes Antonius Steman, zijn vader heet Hermanus Albertus Steman en hij werkt voor het Gemeentelijk Energie Bedijf in Amsterdam. Zijn moeder is Berendina Elisabeth Steman, geboren Bal. Jan heeft nog 2 broers en vier zussen. Na de lagere school en drie jaar MULO gaat Jan werken voor een drukkerij waar De Tijd gedrukt werd. Wordt in oktober 1938 opgeroepen voor militaire dienst. In augustus 1940 wordt hij naar de Mijnen gestuurd. Door de Duitsers, als dwangarbeider? Hij blijft daar werken tot mei 1942, dan besluit hij samen met een vriend te ontsnappen. Via België en Frankrijk belandt hij in het Camp des Travailleurs Etrangers in Perpignan, gaat vandaar door naar het 'Holland Huis' ook in Perpignan. Van de Nederlandse Consul krijgt hij papieren om door te mogen reizen naar Spanje. Op 15 december 1942 vertrekt hij met de boot naar Curaçao. Vanuit dit eiland wordt hij als dienstplichtige doorgestuurd naar Canada.
Ik kan nergens vinden wanneer Jan in Engeland aankomt. In zijn dossier wordt genoemd P.T.C. 30 april 1943. N.T. op 5 mei 1943. Hij krijgt tijdens de trainingen de alias J.A. van der Steeg. Medio mei 1943 gaat Jan naar STS-6, basic training. Op 28 juni 1943 tekent Jan de geheimhoudingsverklaring. Eind juni, begin juli 1943, krijgt Jan zijn eerste parachute training bij STS-51A en eind november maakt hij op STS-51 nog een dag- en een nachtsprong. Vanaf medio november 1943 zit Jan op STS-35.
Jan zal pas op 31 maart 1944 naar Nederland vertrekken. Wanneer men hem voor deze missie heeft geselecteerd krijgt hij van te voren nog een herhalingscursus Seinen en Ontvangen om zijn snelheid op peil te brengen.
Kas de Graaf, BBO officier, schrijft dat hij op 31 maart Tobias en Jan begeleidt naar vliegveld Tempsford in gezelschap van Majoor Dobson en Captain Knight. Zij gaan samen nog eten in de 'Metion' Op het vliegveld worden beiden gecontroleerd op zaken die zij niet bij zich mogen dragen om hum komst uit Engeland niet te verraden. Rond 23.00 uur stijgt hun vliegtuig op richting Nederland.
Na aankomst in Nederland houdt Jan zich in eerste instantie schuil bij de moeder van Tobias in Santpoort.
Volgens de papieren die hij bij zich droeg was hij vertegenwoordiger van de krant 'De Tijd'. Later voorzag Cor van Paaschen hem van papieren waaruit bleek dat hij voor de Voedsel Controle Organisatie werkte, dit gaf hem de mogelijkheid te reizen en boerderijen te bezoeken, waar zijn zender stond, zonder dat dit argwaan wekte.
Samen met Cor had Jan al een zender in Eindhoven bekeken, maar deze bleek niet voldoende vermogen te kunnen leveren om met Engeland in contact te kunnen komen. Via Mr. Harry Holla in Vught kon echter contact gemaakt worden met Herman Leus een telegrafist van de zusterorganisatie van BBO namelijk 'Bureau Inlichtingen'. Leus had bij zijn dropping op maandag 11 april in de omgeving van Buurmalsen zijn crystallen verloren maar had zijn zender nog. Zonder crystallen kon hij daar echter niets mee beginnen. Jan had geen zender maar nog wel een aantal crystallen die hij bij zijn parachute sprong bij zich had gedragen. Besloten werd om samen te gaan werken en zo konden Jan en Herman met Engeland in contact komen.
Uit de rapporten in HS9 1312/2 wordt niet helemaal duidelijk waar Jan en Herman zich bevonden, maar als de luchtlandingen bij Arnhem beginnen ziet Jan zich genoodzaakt zich terug te trekken richting Den Haag.
Ik vermoed dat zij zich in de Betuwe bevonden, maar volgens Frank Visser zou Herman zich in Bergen op Zoom hebben bevonden.
In zijn boek 'De bezetter bespied' maakt hij ook geen meldingen van de samenwerking tussen Jan en Herman. Wel dat Leus zijn crystallen was kwijtgeraakt.
TELEGRAMMEN.
SOE ontvangt een bericht van NIDD (Jan Steman) maar kan het niet decoderen. Majoor Dobson vermoedt dat het bericht gecodeerd is met de code van St. Jude (SIS/BI agent Herman Leus). Dobson vraagt Seymour van SIS of dit het geval is.
transcription
GCB
SOE/534
TO BROADWAY
TO: MAJOR SEYMOUR FROM: MAJOR DOBSON
FOLLOWING MESSAGE WAS RECEIVED VIA NIDD AND IS MOST LIKELY IN ST.JUDE'S CODE
ATUNA FDMOA KNENE CSFKC UTNIB OCEPA IEESS BRDGG KEOTH SLNRE NRIBR BANEE DTTWM OEQRS VETZO
MRZTE AUPPE EEEER OVEUR EENWE EKEJO TAHBT GAMSP AAIAY ZSPKB NVDED TGSSA TDING SITGR UTTQI
KETLK OIENG VETOK LIWSE LTARE PNCEK TNYTE 185
PLEASE LET ME KNOW WHETHER THIS IS FROM ST. JUDE
TP 1559 15-5-44 JB++++
De inhoud van het eerst telegram dat Jan naar Engeland zond is niet bekend, alleen dat het op zondag 30 april 1944 werd verzonden. De volgende dag ontvangt hij 's nachts antwoord:
DANK VOOR GOED WERK STOP ONTVINGEN BRIEF VAN FRANS STOP TROFFEN MAATREGELEN STOP BENT U IN CONTACT MET ORGANISATIE HANS STOP WIE IS NIPPY RPT NIPPY STOP ZIEN BIJZONDERHEDEN RECEPTION COMMITEE ZEER SPOEDIG TEGEMOED STOP GAF HANS U DE CONVENTION BETREFFENDE RECEPTION STOP SPOEDIG GEWENST EINDE
Op 2 of 3 mei 1944 antwoordt Jan met het volgende bericht via het zendschema NIDD:
REMPLACEMENT NF HANS CODE NAME PIETER STOP RECEPTION COMM READY STOP IF POSSIBLE DROP ST.JUDEs AND MY PARCEL TOGETHER STOP NEXT MESSAGE DROPPING FIELD END
Dobson vraagt aan Seymour of het juist is dat SIS het materiaal voor Herman Leus middels eigen transport wil droppen.
transcription
London 4th May 1944.
Dear Major Seymour,
I confirm that we have received a message today from our operator NIDD reading:
RECEPTION COMMITTEE READY IF POSSIBLE DROP ST JUDE AND MY PACKET TOGETHER NEXT MESSAGE DROPPING FIELD
I understand, however, that you will be sending St. Jude's material by your own means.
Yours sincerely
Major D.O. Seymour
Broadway.
De set die Jan gebruikte was waarschijnlijk de zogenaamde 'paraset' die door de technici van MI-6 ontwikkeld was in Whaddon Hall. Dit zendertje kon 4 tot 5 watt leveren. Van deze set worden nog steeds door radio amateurs replica's gebouwd.
Op 4 mei 1944 vraagt Londen aan Jan het volgende:
DID YOU RECEIVE OUR BROACAST NR ONE, REPEAT ONE STOP YOUR LAST MESSAGE INDECIPHERABLE, IF FROM ST JUDE ASK HIM TO CHECK AND REPEAT STOP BEST WISHES FROM US ALL END
Zaterdag 13 mei zendt Jan het volgende telegram naar Londen:
FOX SCOTS TERRIER NTETE RIS QRN ORGANISATIE HANS STOP BEZIT CONVENTIONS STOP DRIE TOP DRIE NUL VIER VIJF VIER DRIE SHEET EEN EN VIJFTIG STOP OOST STOP SCHAAL EEN OP VIJFTIG DUIZEND STOP VIER EN HALF KM STATION GELDROP, DRIE EN HALF STATION HEEZE END
Met dit telegram geeft Jan het pinpoint van droppingsveld TULIP aan, verwezen wordt naar een kaart van 1:50.000 en bepaalde afstanden vanaf duidelijk waarneembare punten, in dit geval de spoorwegstations van Heeze en Geldrop. Met deze punten waarde RAF piloten in staat om zich te orienteren en de lading op de juiste plek af te werpen. Daarnaast werd nog gebruik gemaakt van witte en gekleurde lampen om het pinpoint aan te geven.
Verder geeft Jan aan dat hij in het bezit is van gegevens om een droppingsveld uit te zetten en er staat iets in over de organisatie van HANS, dus van Tobias. De code QRN zou er op kunnen duiden dat Jan last heeft van storing tijdens het ontvangen van berichten.
London antwoordt de volgende dag met het volgende telegram:
SOMETING WRONG WITH YOUR PINPOINT FIGURES, OR ELSE MAP DIFFERENT TO OURS STOP AREA EAST, REPEAT EAST OF GELDROP AND HEEZE OK, REPEAT OK STOP GIVE FURTHER DETAILS OR CORRECTED FIGURES TO INDENTIFY PINPOINT STOP DO YOU WANT MATERIAL FOR ORGANISATION HANS IN ADDITION TO YOUR PACKAGE STOP SENDING YOU NEW PLAN BECAUSE OF CRYSTALS LOST IN YOUR PACKAGE STOP GIVE CONTACT ADDRESS PASSWORD IN CASE ACCIDENT STOP
Volgens Londen is er iets mis met het door Jan opgegeven pinpoint, of hij gebruikt een andere kaart dan Londen in zijn bezit heeft of de opgegeven afstanden tot de sporrwegstations kloppen niet. Verder vraagt Londen om een adres en password waar eventueel een zender afgeleverd kan worden indien de volgende dropping mis gaat.
Hierop antwoordt Jan op maandag 15 mei:
FIVE STOP RECEIVED BROADCAST TWO AND THREE OF FOURTEENTH STOP CONTACT ADDRESS JUFFROUW HEERMAN, CONCIERGE VREDESPALEIS DEN HAAG STOP PASSWORD: IK BRENG U DE GROETEN VAN HARMEN DIJKSTRA STOP PRACHTIG KOMT U EVEN BINNEN STOP
Dit is het vijfde verzonden telegram van Jan.
Londen verstiuurde ook 'blind' telegrammen. Men zond achter elkaar telegrammen uit met daaraan voorafgaande een drie cijferige code, de prefix Wanneer de telegrafist zijn code hoorde begon hij de tekst te noteren en decodeerde die later. Deze uitzendingen vonden over het algemeen 's nachts plaats (night Nidd). Jan heeft dus in de nacht van 14 mei 1944 twee telegrammen genoteerd die voor hem bestemd waren de nrs 2 en 3. Verder geeft hij de moeder van Cor van Paaschen als contactadres op, zij is namelijk concierge in het Vredespaleis. Tevens geeft hij de code op van degene eventueel een zender aflevert en een code die de moeder van Cor zal gebruiken om aan te geven dat zij de persoon is die de zender in ontvangst zal nemen.
Dezelfde dag krijgt Jan al antwoord:
SEPARATE MESSAGE IS FOR PIETER IN HANS CODE STOP TELL HIM TO REPLY IN HANS CODESTOP WE WILL USE HANS PREFIX FOR ALL MESSAGES TO PIETER STOP PROPOSE SENDING YOU TWO PACKAGES STOP MOON PERIOD START TWENTY EIGHT MAY AND ENDS NIGHT NINTH JUNE STOP HANS OK AND ON HIS WAY STOP CHEERIO END
In een apart bericht wordt een bericht voor Cor van Paaschen meegezonden dit is gecodeerd in de code van Tobias. Jan kan het bericht dus niet zelf decoderen. Londen stelt voor om tijdens de volgende dropping periode Jan twee zender te sturen. De droppingperiode wordt vastgesteld tussen 28 mei en 9 juni. Blijkbaar is Londen toch op de hoogte van het feit dat Tobias weer onderweg is naar Engeland. Hij was immers op 12 mei uit Brussel vertrokken richting Paris. Het betreffende telegram van GLOVE is echter pas op 18 mei verstuurd. Of hij heeft zelf in Brussel nog een 'innocent letter' verstuurd.
Op dinsdag 16 mei stopt Jan een persoonlijke boodschap in zijn telegram aan zijn toekomstige vrouw Sheila Marshall:
SIX STOP RECEIVED BROADCAST FOUR AND FIVE OF FIFTEENTH AND UNDERSTOOD ZTOQ STOP BEST REGARDS AND LOVE TO SHEILA END
In zijn volgende telegram geeft Jan aan welke kaart hij gebruikt en hij gebruikt het Kasteel Heeze als een soort van ijkpunt.
SEVEN STOP WE USED MAP FIFTY ONE EAST TOPOGRAFISCHE DIENST STOP VERTIKALE LIJK OVER KASTEEL HEEZE IS TWENTY NINE STOP HORIZONTAL LINE OVER KASTEEL IS FIFTY TWO END
EIGHT STOP RECEIVED BROADCAST NUMBER FIVE AND AGREE WITH YOU ABOUT PINPOINT STOP ST JUDES PACHAGE COMING AT THE SAME TIME STOP AM USING MY SECURITY CHECK IN PIETERS MESSAGE END
Dit telegram werd op donderdag 18 mei verzonden, het is Jan nu blijkbaar duidelijk waar het exacte pinpoint ligt en hij neemt aan dat het pakket voor Herman Leus gelijktijdig met die van hem komt. Verder geeft hij aan dat zijn security check welke aangeeft dat hij niet onder Duitse dwang seint verstopt zit in het bericht van Cor van Paaschen aan Londen.
Twee dagen later volgt het volgende telegram waarin Jan vraagt welke letter naar het vliegtuig dat de dropping uitvoert geseind moet worden. Daarnaast geeft hij aan dat hij de berichten 7 en 8 op de 19e ontvangen heeft en nummer 9 op de 20 mei:
NINE STOP RECEIVED NUMBER SEVEN AND EIGHT OF NINETEENTH STOP WHAT CODE LETTER WILL BE SENT TO AIRCRAFT STOP RECEIVED NUMBER NINE OF TWENTIETH END
Op 21 mei sluit Jan met Londen de procedure kort waar het ontvangst commitee op moet letten. Als om 20.30 uur in de Vlaamse uitzending van de BBC de code slagzin uitgezonden wordt houd dat in dat de dropping die nacht plaats zal vinden en men moet tussen 00.30 en 03.30 op het veld klaar staan.
TEN STOP WHEN MESSAGE IN BELGIAN FLEMISH PROGRAM TWENTY THIRTY HOURS OUR TIME, THE OPERATION WILL BE ON THAT NIGHT STOP CONVENTIONS ALL UNDERSTOOD STOP STANDBY FROM TWELVE THIRTY TO THREE THIRTY STOP RECEIVED NUMBER NINE OF TWENTIETH END
Een dag later ontvangt Jan een boodschap waarin aangegeven wordt dat het vliegtuig geen letter zal seinen en dat de letter die naar het vliegtuig geseind moet worden in de conventie van droppingsveld Tulip staat.
NO REPEAT NO LETTER FROM AIRCRAFT STOP LETTER FROM YOU ACCORDING TO YOUR CONVENTION FOR GROUND TULIP REPEAT TULIP END
Op dinsdag 23 mei stuurt Jan een bericht naar het BBO waarin gevraagd wordt dat SIS/Bureau Inlichtingen voor Herman Leus blijft uitluisteren op een drietal frequenties: 5500, 6696 en 3800 kHz.
BERICHT VOOR ORGANISATIE ST JUDE STOP BLIJF LUISTEREN NAAR HEM OP FREQUENTIES ALBERT VIJF VIJF VIJF NUL BERNARD ZES ZES NEGEN ZES CHRIS DRIE ACHT NUL NUL XX END
In de nacht van 25 mei ontvangt Jan het bericht dat de zending voor hem en Herman klaar staat. Voor hem zijn er twee pakketten en een pakket met postduiven. Zij moeten de pakketten goed in de gaten houden wanneer deze naar beneden komen en met de wind afdrijven. Hem wordt op het hart gebonden zijn uitzendingen tot een absoluut minimum te beperken. De storing die hij eerder ondervond moet volgens Londen een lokaal probleem zijn want de berichten worden automatisch verzonden.
MI-6/SIS luistert op de opgegeven frequenties of Herman in de lucht is.
ALL READY TO DELIVER TWO PACKAGES MATERIAL AND ONE PACKAGE PIGEONS GROUND TULIP AS FROM AND INCLUDING TWENTY EIFGT MAY REPEAT TWO EIFGT MAY WEATHER PERMITTING STOP KEEP A GOOD LOOK OUT IN CASEPACKAGES DRIFT STOP LISTEN FOR BBC MESSAGE STOP KEEP YOUR TRAFFIC TO ABSOLUTE MINIMUM STOP BROADCAST IS AUTOMATIC THEREFORE PRESUME YOUR TROUBLE LOCAL QRM REPEAT QRM STOP ORGANISATIE ST JUDE ARE LISTENING FOR HIM END
Op zaterdag 27 mei laat Jan weten dat hij op 24 mei de telegrammen nrs 10, 11, 12 EN 13 ontvangen en het ontvangst committe voor veld Tulip is geregeld.
TWELVE STOP RECEIVED NUMBERS TEN ELEVEN TWELVE THIRTEEN OF TWENTY FOURTH STOP HAVE ALL READY FOR RECEPTION END
In de nacht van 27 mei ontvangt Jan het bericht dat indien Herman verder geen assistentie nodig heeft hij alle banden met hem uit veiligheids overwegingen moet verbreken. Men is bang voor infiltranten in de organisatie en waarschuwt dat de Gestapo erg actief is.
PROVIDING ST JUDE REQUIRES NO FURTHER ASSISTANCE AND AFTER YOU HAVE RECEIVED YOUR MATERIAL IMPORTANT THAT YOU SHOULD CUT CONTACT WITH EACH OTHER TO AVOID POSSIBLE ARRESTS THROUGH PENETRATION OF YOUR ORGANISATION STOP GESTAPO VERY ACTIVE SO BE CAREFUL STOP GLAD EVERYTHING READY FOR RECEPTION END
Jan antwoordt de volegnde dag, maar het is mij niet helemaal duidelijk wat hij bedoelt, het telegram is namelijk verminkt:
THIRTEEN STOP RECEIVED NUMBER FOURTEEN OF TWENTYSEVENTH STOP IS HACLS TO PUS IN U ST JUDES SET ON TWENTY NINE STOP BURNED BROADCAST PLAN BY ACCIDENT GIVE CONVENTIONS OF NXXV (NEXT) THREE MONTHS END
Wel duidelijk is Jan zijn zendschema per ongeluk verbrand heeft en dat hij om het schema voor de volgende drie maanden vraagt.
Die zelfde dag vraagt Londen nogmaals of Jan in het bezit is van de gegevens van veld Tulip.
DO YOU KNOW CONVENTIONS FOR TULIP REPEAT TULIP END
Maandagnacht 29 mei ontvangt Jan een antwoord op zijn vraag een nieuw zendschema te sturen:
BROADCAST FREQUENCIES FOR WHOLE YEAR STOP THREE TWO SEVEN NUL STOP THREE THREE NUL FIVE STOP MAY AND JUNE TIMES INDICATORS REMAIN SAME STOP JULY AND AUGUST SEPTEMBER INDICATORS STOP NINE EIGHT TWO STOP SEVEN FOUR SIX STOP NUL SIX ONE STOP NINE SEVEN SEVEN STOP BROADCAST TIME NUL NUL THREE NUL HOURS RPT NUL NUL THREE NUL HOURS STOP ADVISE UNDERSTOOD END
Jan kan dus het hele jaar luistern op 3270 KHz en op 3305 kHz. De indicatoren voor mei en juni blijven hetzelfde en dit zijn de indicatoren voor augustus en september: 982, 746 061 en 977. De uitzendingen vinden steeds plaats om 00.30 uur.
De volgende dag dinsdag 30 mei 1944 ontvangt Jan het bericht dat de dropping ondanks het uitgezonden code bericht niet door kon gaan. Een reden wordt niet gegeven. Op woensdag 31 mei moet men weer naar de radio luisteren of het code bericht dan wordt uitgezonden.
SORRY WE HAD TO CANCEL OUR JOURNEY AFTER WE SENT BBC MESSAGE STOP PLEASE LISTEN AGAIN WEDNESDAY STOP HOPE BETTER LUCK END
Maar Jan had geen geluk, het vliegtuig vertrok weliswaar van vliegveld Tempsford maar werd boven Gilze-Rijen geraakt door afweergeschut en stortte op een landingsbaan neer. Alle inzittenden de bemanningen en de BBO agenten Dekkers en Kuenen kwamen daarbij om het leven.
Londen weet echter van niets en stuurt op vrijdag 2 juni het volgende bericht naar Jan:
DID YOU RECEIVE YOUR PRACEL AND PIGEONS OK ON THURSDAY MORNING END
Twee dagen later zendt Jan het bericht dat hij niets ontvangen heeft, het comite had klaar gestaan maar er is geen vliegtuig gehoord. Herman had verder te kennen gegeven dat hij zijn zender terug wilde hebben. Jan weet niet wat hij nu moet doen en vraagt om instructies.
FOURTEEN STOP RECEIVED BROADCAST NUMBERS SIXTEEN SEVENTEEN EIGHTEEN NINETEEN X REPEAT FIFTEEN STOP DID NOT RECEIVE ANYTHING THURSDAY MORNING STOP COMMITTEE STOOD BY ALL THE TIME STOP DID NOT HEAR A PLANE STOP DID PLANE RETURN STOP ST JUDE WANTS HIS SET BACK STOP WHAT DO I DO STOP GIVE ORDERS SOONEST STOP DI END
Jan krijgt op 5 juni antwoord op zijn vraag:
AIRCRAFT DID NOT RETURN AFTER OPERATION THEREFORE PACKAGE LOST STOP SUGGEST YOU GIVE ST JUDE HIS SET BACK BUT THAT YOU SENT MESSAGES IN YOUR CODE THROUGH HIM IN THE MEANTIME STOP HE WILL RECEIVE SAME INSTRUCTIONS STOP OUR FIFTEEN NOT IMPORTANT END
Londen beseft dat al het materiaal verloren is gegaan en Jan moet de zender maar aan Herman teruggeven. Hij mijn zijn berichten in zijn eigen code maar via Herman versturen. Herman krijgt van zijn organisatie de opdracht dit te doen. Telegram nummer 15 waarvan Jan vroeg dit te herhalen is niet belangrijk.
Jan wil echter zo snel mogelijk zelf over een set beschikken en vraagt om gedurende deze maan periode alleen een zender te droppen de rest kan wel wachten tot de volgende periode. Volgens Jan is zelfs de duivel tegen hen.
FIFTEEN STOP IF PACKAGE LOST AGAIN TRY TO SEND ME ONLY WIRELESS MATERIAL THIS MOON STOP THE REST CAN FOLLOW NEXT MOON STOP THINK THE BLOODY DEVEL IS AGAINST US END
Op 7 juni stuurt Jan een bericht dat hij de set eigenlijk wil houden en er is iets met het kristal van Herman, wat is niet duidelijk. Jan geeft ook aan dat indien hij de set aan Herman teruggeeft hij ook niet meer in staat is om naar de berichten van Londen te luisteren. Verder vraagt hij wanneer zij hun materiaal dan wel kunnen verwachten.
SIXTEEN STOP RECEIVED YOUR TWELVE STOP ST JUDE WA BROADCAST USE HIS CRYSTALS ANY LONGER STOP BETTER LET ME KEEP THE SET STOP WITHOUT SET I CANNOT FOLLOW YOUR BROADCAST STOP WHEN CAN WE EXPECT MATERIAL NOW END
SEVENTEEN STOP ALWAYS KEEP LISTENING FOR ME STOP DOING EVERYTHING I CAN END
Maandag 8 juni stuurt Jan weer een bericht met een prive deel erin. Blijkbaar probeert hij aan een in Nederland gebouwde zender te komen.
EIGHTEEN STOP AM TRYING TO TAKE SET MADE DERP STOP BEST REGARDS TO ALL AND LOVE TO SHEILA END
Die nacht ontvangt hij de mededeling dat er door slecht weer in deze maan periode niet meer gedropt kan worden. Zij beloven altijd naar hem te blijven uitluisteren. Ook willen zij graag weten wat de reactie is van de Nederlandse bevolking op de landingen in Normandie en welke maatregelen de Duitsers daarop hebben genomen. Jan krijgt de groeten van Sheila, blijkbaar wekt zij ook voor SOE Dutch section.
REGRET BAD WEATHER AND TOO LATE TO ARRANGE DELIVERY THIS MOON STOP WILL ALWAYS KEEP ON LISTENING FOR YOU STOP SHALL BE GLAD HAVE REACTION DUTCH PUBLIC AND WHAT ACTION TAKEN BY GERMANS STOP LOVE FROM SHEILA END
NINETEEN STOP RECEIVED YOUR TWENTU ONE TWENTY TWO STOP SECOND HALF OF TWENTY TWO NOT QUITE CLEAR WHAT DO YOU MEAN END
TWENTY STOP WHY DO ALLIED PLANES CONTINUESLY ATTACK PASSENGER TRAINS STOP PEOPLE COMPLAINING AND GERMANS MAKING PROPAGANDA OF IT STOP BETTER ATTACK THE ENGINES END
Jan ontvangt weer direct 's nachts een antwoord, dit is op vrijdag 9 juni:
FROM THE TIME YOU RECEIVE THIS MESSAGE HOME STATION FREQUENCIES FOR ADDITIONAL SKEDS WILL BE CHANGED TO SIX FOUR EIGHT ZERO REPEAT SIX FOUR EIGHT ZERO AND SEVEN FOUR FOUR FIVE POINT FIVE REPEAT SEVEN FOUR FOUR FIVE POINT FIVE AS RESERVE STOP INVESTIGATION COMPLAINT YOUR TWENTY STOP OUR TWENTY TWO MEANS REACTION INVASION END
Hij hoort dat een tweetal extra frequenties waarop Londen luistert worden gewijzigd. Deze frequenties zijn 6480 kHz en 7445.5 kHz er wordt een onderzoek gestart naar de beschietingen van treinen door RAF vliegtuigen en men wil graag de reactie weten op de invasie. Jan bevestigd de ontvangst en laat weten dat hij de boodschap begrepen heeft:
TWENTY ONE STOP RECEIVED AND UNDERSTOOD YOUR TWENTY THREE END
Op dinsdag 16 juni ontvangt Jan het telegram dat er twee pakketten en duiven klaar gemaakt worden om de volgende maanperiode te worden afgeworpen. Deze periode begint 30 juni en eindigt 11 juli. De afspraken van de vorige maan periode blijven geldig. Men will graag weten of veld Tulip nog te gebruiken is. Ook wil men weten welke maatregelen de Duitsers na de invasie tegen de Nederlandse bevolking hebben genomen en of de brief van Koningin Wilhelmina in de illegale kranten is gepubliceerd.
PREPARING TWO PACKAGES AND PIGONS FOR NEXT MOON PERIOD STARTING THIRTH JUNE AND ENDING ELEVEN JULY STOP ALL CONVENTIONS SAME AS FOR LAST MOON STOP ADVISE IF TULIP RPT TULIP STILL OK STOP IN VIEW EVENTS FRANCE WHAT REACTION ARE GERMANS TAKEN AGAINST DUTCH POPULATION STOP HAS QUEENS LETTER BEEN PUBLISHED IN CLANDESTINE PRESS END
Jan stuurt de volgende dag 17 mei dit telegram:
TWENTY TWO STOP RECEIVED YOUR TWENTY FOUR STOP ANSWER WILL FOLLOW END
Dit is zijn antwoord van 17 juni:
TWENTY THREE STOP DUITSCHE MAATREGELEN SCHERPE CONTROLE PERSOONSBEWIJZEN BAGAGE STOP JACHT OP ONDERDUIKERS NPX END
Op 21 juni stuurt Jan het volgende berichten naar Londen:
TWENTY FOUR STOP RECEIVED YOUR TWENTY FIVE STOP QUEENS LETTER HAS BEEN IN CLANDESTINE PRESS END
TWENTY FIVE STOP TULIP RPT TULIP OK RPT OK STOP HOPE BETTER SUCCES NOW END
Zondag 25 juni stuurt Jan dit vreemde telegram, hij heeft blijkbaar een bericht vernietig en hij vraagt om een gecodeerd nummer zodat het bericht nogmaals kan versturen.
TWENTY EIGHT STOP DESTROYED MESSAGE NUMBER EIGHT STOP GIVE ENCODED NUMBER SO THAT I CAN REPEAT MESSAGE END
Vijf dagen later op 30 juni ontvangt Jan antwoord van Londen, zij missen bericht 27 en geven aan vanaf 3 juli weer een poging te ondernemen materiaal voor hem te droppen:
YOUR TWENTY EIGHT NOW OK AND NO NEED FOR REPEAT STOP YOUR TWENTY SEVEN RPT TWO SEVEN MISSING STOP TRYING COME AGAIN FROM MONDAY THIRD JULY PLEASE LISTEN FOR BBC END
Weer lukt het echter niet, dit keer speelt het slechte weer parten en de hele dropping operatie op veld Tulip wordt afgezegd. Het volgende bericht kwam op 19 juli 1944 bij Jan binnen:
REGRET OPERATION LAST MOON IMPOSSIBLE OWING BAD WEATHER BUT SENDING SOMEONE (Frank Hamilton) SOON WITH MATERIAL TO CONTACT YOU AT YOUR CONTACT ADDRESS STOP HANS ARRIVED SAFELY STOP OWING YOUR SILENCE PRESUME SOMETHING WRONG WITH ST JUDE THEREFORE KEEP QUIET UNTIL CONTACT ARRIVES GIVING CORRECT PASSWORD END
Herman Leus werd pas in december 1944 gearresteerd en Jan heeft gedurende een maand niets verstuurd. Herman Leus werd naar de Veluwe verplaatst en op die manier kon Jan geen gebruik meer maken van de set van Herman. Frank Hamilton wordt pas op 10 augustus gedropt en en het zou nog dagen duren voordat Jan zijn set kreeg.
De eerste telegrammen die ik van Jan Steman heb na deze periode stammen uit september 1944.
